Moždani ili lobanjski živci

Moždani ili lobanjski živci (lat. nn. craniales) su deo perifernog nervnog sistema, a čine ih grupe motornih, senzitivnih i mešovitih nervnih vlakana koji inervišu mišiće i žlezde. Nazivaju se lobanjskim ili kranijalnim nervima jer izlaze iz mozga (tačnije moždanog stabla) i napuštaju lobanjsku duplju kroz koštane otvore, kanale i pukotine. Postoji trinaest parova ovih živaca, koji se označavaju nulom i rimskim brojevima (od I do XII). Njihovi nazivi su odraz opšte distribucije i funkcije.

Motorni lobanjski živci ( III, IV, VI, XI i -{XII) polaze od motornih jedara u moždanom stablu i sprovode nadražaje (signale) ka poprečno-prugastim mišićima na periferiji. Njihova vlakna čine dugi aksonski produžeci ili neuriti nervih ćelija. Senzitivni ili čulni lobanjski živci (0, I, II i VIII) prenose informacije u suprotnom smeru, odnosno od čulnih organa na periferiji do gangliona. Odatle polaze tzv. postganglijska vlakna koja se završavaju u odgovarajućem moždanom centru, tj. u senzitivnim jedrima moždanog stabla. Treću skupinu čine mešoviti živci (V, VII, IX i X) koji sadrže i motorna i senzitivna nervna vlakna. Pojedini kranijalni nervi (III, VII, IX i X) sadrže i parasimpatička vlakna koja pripadaju autonomnom nervnom sistemu, a služe za inervaciju glatke muskulature i žlezda.

Nervna vlakna kranijalnih živaca su podeljena u pet funkcionalnih grupa:

• opšti somatski eferentni aksoni koji inervišu poprečno-prugaste mišiće koji nisu nastali od embrionalnih faringealnih lukova,

• specijalni visceralni eferentni aksoni koji inervišu poprečno-prugaste mišiće koji su nastali od faringealnih lukova,

• opšta visceralna aferentna vlakna koja donose čulne informacije iz visceralnih organa,

• opšta somatska aferentna vlakna koja donose čulne informacije iz kože i sluzokožnih membrana i

• specijalna somatska i visceralna aferentna vlakna koja prenose posebne čulne informacije, kao što su miris, ukus, vid, sluh i ravnoteža.